Soms heb je opeens een goed idee. ‘Als ik nou eens stop met die ene gewoonte, dan ga ik me vast beter voelen’. Briljant!
Bedenk dan ook meteen wat er voor die gewoonte in de plaats moet komen. En zet door. Maar waarom is dat zo lastig?
Heb jij het ook wel eens opgegeven? Geen zorgen, dat is te verklaren. Lees verder en probeer het nog eens!
We doen iedere dag heel veel op de automatische piloot.
Dikke kans dat je veel van de dingen hieronder doet zonder dat je er bewust bij stil staat:
- een kopje koffie zetten na het opstaan,
- de route naar je werk afleggen,
- kiezen wat je als lunch eet,
- het vaste rondje door de supermarkt,
- wat je ’s avonds doet na een drukke dag,
- en je tanden poetsen voor je naar bed gaat.
Deze activiteiten zijn routine geworden. Een gewoonte waar je niet meer bewust bij nadenkt. En dat is best fijn, want het scheelt een boel denkkracht op een dag. Ons brein maakt het ons graag zo makkelijk mogelijk. De hele dag keuzes maken kost energie, dus zoveel mogelijk automatiseren is wel zo efficiënt.
Gewoontes ontstaan razendsnel.
En als ze zich eenmaal gevormd hebben zijn ze lastig te doorbreken. Dit kan zowel in je voordeel als in je nadeel werken. Het hangt er van af wat je wilt bereiken.
Enrique heeft ’s avonds vaak minder energie dan hij eigenlijk zou willen. Hij zou zich best wat fitter willen voelen.
Hij weet eigenlijk ook wel dat het een goed idee zou zijn om na het avondeten een half uur in de frisse buitenlucht te wandelen. Dat zal hem op termijn waarschijnlijk meer opleveren dan zijn favoriete serie op Netflix aanzetten. Dat is natuurlijk een behoorlijke open deur. Maar toch… Hij vindt het lastig om te stoppen met zo’n gemakkelijke gewoonte als tv kijken. Hij kan best iets verzinnen dat even leuk is om te doen. En nog gezonder ook. Maar toch doet hij het niet. Vraag me niet waarom. Of.. wacht, doe maar wel!
Waarom is een gewoonte moeilijk te vervangen?
Om die vraag te beantwoorden moet je eigenlijk wat meer weten over hoe 'gewoontegedrag' en routines werken. Daar is best veel onderzoek naar gedaan en er zijn ook leuke boeken over geschreven. Het is een automatisch proces dat bestaat uit een aantal stappen. Het beloningssysteem in je hersenen speelt een belangrijke rol. Verschillende hersengebieden en signaalstofjes (neurotransmitters zoals dopamine en serotonine) zijn hierbij betrokken. In het kort komt het automatische proces bij gewoonte hier op neer:
- Aanwijzing – Dit is de eerste stap, dit zet de gewoonte in gang, bijvoorbeeld ‘je gaat naar bed’.
- Verlangen – De tweede stap is het verlangen wat je voelt (meestal onbewust) na een aanwijzing. Door de aanwijzing weet je brein dat er een beloning volgt als je een bepaalde actie uitvoert. In de routine van 'naar bed gaan' zit het poetsen van je tanden voor je gaat slapen. Het onderliggende doel is een gezond gebit maar de directe beloning is een frisse mond. Het verlangen zet je aan tot actie.
- Actie – Het uitvoeren van de gewoonte, in dit geval het tandenpoetsen.
- Beloning – Het bevredigende gevoel dat de gewoonte oproept, zoals de frisse mintsmaak na het tanden poetsen.
Bij gewoontegedrag doorloop je altijd de stappen ‘aanwijzing-verlangen-actie-beloning’. Of de gewoonten nou in je voordeel of in je nadeel werken.
Terug naar Enrique, met zijn herkenbare Netflix verslaving. Hoe zou een gewoonte om iedere avond Netflix aan te zetten ontstaan? Op een avond, na het avondeten, voelt hij zich superlui. Hij gaat op de bank voor de tv zitten, want na een dag werken heb je dat verdiend. In de Whatsapp groep heeft Barry het over een toffe nieuwe serie die je ab-so-luut een keer moet kijken. ‘Topidee’, denkt Enrique en hij zet voor de eerste keer na het eten een serie op. En inderdaad, die serie is vet; hij vermaakt zich prima. Dit kan zomaar de start van een nieuwe gewoonte zijn.
Ons brein is erg goed in het herkennen van patronen en het aanmaken van routines.
Vermoeidheid was de eerste keer de reden om op de bank te gaan zitten en Netflix te kijken. Daaruit kan de gewoonte ontstaan om dit na het avondeten te doen. Als we kijken naar de stappen van de nieuwe gewoonte zou het er zo uitzien:
- Aanwijzing – avondeten
- Verlangen – ontspanning en vermaak
- Actie – Netflix opzetten
- Beloning – Ontspanning en vermaak
Op zich is er natuurlijk niets mis met een dergelijke gewoonte. Totdat het in je nadeel werkt.
Wat is het nadeel dan?
Nou, dat het niet past bij de doelen die je eigenlijk wil bereiken bijvoorbeeld!
Een gewoonte die niet in je voordeel werkt is vaak makkelijk uit te voeren. En het levert je een directe beloning op. Terwijl het ongewenste effect pas achteraf optreedt. Je voelt je weinig energiek en misschien ook nog een beetje schuldig. Ja, we maken het onszelf graag lastig, door het onszelf té makkelijk te maken.
Op een gegeven moment krijg je het door.
En besef je dat je die ene gewoonte wilt veranderen. Klaar ermee. Je wilt je ’s avonds gewoon echt wat energieker voelen. Je bedenkt dat een avondwandeling als gewoonte een positieve bijdrage kan leveren. Wat nu?
De situatie is hetzelfde. Na de aanwijzing (het avondeten) heb je nog steeds hetzelfde verlangen: ontspanning en vermaak. De automatische piloot zegt nu: hé daar is de bank en de tv, zet Netflix op en het is geregeld. Maar in plaats daarvan besluit je te gaan wandelen. Dit vraagt wilskracht en zal eerst waarschijnlijk juist meer energie vragen. De directe beloning is minder of blijft uit. Geen wonder dat het nieuwe ‘gewenste gewoontegedrag’ minder snel ontstaat.
Nieuwe gewoonten die in je voordeel werken vragen in eerste instantie vaak extra wilskracht en energie. Terwijl het gewenste effect, de beloning, verder in de toekomst ligt.
Ga maar eens voor jezelf na.
Denk aan een gewoonte die niet helpt, die je graag zou vervangen voor een gewoonte die wel helpend is.
Zijn de verschillende stappen van gewoontevorming te herkennen?
En klopt het dat de nieuwe gewoonte meer energie vraagt?
Maar hoe dan wel?
Als je toch bepaalde gewoontes wil veranderen, dan helpt een planmatige aanpak. De eerste stap is wat meer onderzoek naar je motivatie. Wil je daar wat meer over lezen? Kijk dan hier: Onderzoek je motivatie in 6 stappen
(Inspiratie) bronnen
Duhigg, C. (2014). The Power of Habit: Why We Do What We do in Life and Business. Doubleday Canada.
Clear, J. (2018). Atomic Habits. Penguin Random House
